‘On a thousand islands in the sea
I see a thousand people just like me
A hundred unions in the snow
I watch them walking, falling in a row
We live always underground
It’s going to be so quiet in here tonight
A thousand islands in the sea
It’s a shame’
Het eerste refrein van Leave Me Alone van New Order op hun album Power, Corruption and Lies. Toegegeven, het is niet een introspectieve tekst zoals Ian Curtis ze schreef, maar toch een tekst die voor velerlei uitleg vatbaar is. Bernard Sumner, de zanger/gitarist en voornaamste componist van New Order, de popgroep met het duistere verleden, heeft een reputatie een ‘Johnny-middle-of-the-road-schrijver’ te zijn die niet verder komt dan onbeholpen schilderingen uit het alledaagse leven. In zijn eigen woorden: ‘Ik heb geprobeerd teksten te schrijven zoals Ian (Curtis), maar ik kan er helemaal niets van.’ Ik ben niet in staat op een dergelijk diep niveau emoties en gevoelens te beschrijven. Na Movement (eerste album New Order) heb ik besloten echt mijn eigen stijl te ontwikkelen.’
Maar ik waag dat te betwijfelen. Nu ben ik een groot New Order-fan en ik heb de neiging zeer loyaal te zijn aan mijn helden, toch heeft Bernard Sumner naar mijn mening een aantal teksten geschreven waarbij sprake is van introspectie en vaak duistere thema’s. Zo klinkt True Faith als een doorsnee popsong over iemand die gelooft in nieuwe kansen, maar het is een song over drugsgebruik en verslaving. The Perfect Kiss lijkt een niemendalletje over een verloren liefde, maar eindigt met een bijna macabere ‘dans’ rond de dood. Daarnaast zijn er erotische referenties en wordt een vorm van hedonisme beschreven. Velen denken hierin een verwijzing naar de dood van Ian Curtis te zien, maar dat is onvermijdelijk bij New Order: fans zullen altijd blijven zoeken naar dergelijke verwijzingen. Blue Monday, de grootste klassieker van New Order, is eveneens op talloze wijzen geïnterpreteerd: zo zou het over drugsgebruik gaan, maar sommigen opperen dat seksueel geweld tegen kinderen weleens het thema zou kunnen zijn. De band zelf zegt dat de tekst van Blue Monday geen werkelijke betekenis heeft omdat het geschreven zou zijn onder de invloed van LSD en het meer losse associaties betreft.
Curtis’ woorden zijn poëtischer en rijker aan metaforen, maar Sumner kan wel degelijk een ontroerende en bijtende tekst schrijven. Bizarre Love Triangle is daar een goed voorbeeld van: opnieuw lijkt het te gaan om iemand die niet kan kiezen in de liefde en het wordt verwoord op een wijze die aan een tiener doet denken. Maar Sumner lijkt te willen zeggen dat emoties uit eerste hand een grotere passie of dieper verdriet verbergen. De dubbelzinnigheid keert opnieuw terug en radeloosheid overheerst. Sommigen denken zelfs dat de persoon in de tekst in de knoop is met zijn seksualiteit. Opnieuw geen ‘normaal’ liefdesliedje.
New Order-songs, ook de ‘dansbare’ nummers, en daarvan hebben ze er vele gemaakt, hebben altijd een dubbelzinnige betekenis. De muziek klinkt en is vrolijk, maar altijd is er de melancholische ondertoon met verwijzingen naar vervreemding en onbegrip tussen mensen. Dwang en antipathie zijn terugkerende thema’s in het werk van Sumner. Op het gebied van de teksten is er minder stijlbreuk tussen Joy Division en New Order dan altijd geopperd wordt. Vaak gaat men voorbij aan het feit dat Sumner artistiek grote bijdrage heeft geleverd aan de beklemmende sfeer van een aantal songs van Joy Division door een synthesizer te bouwen die verantwoordelijk is voor de vervreemdende geluidseffecten. Zijn inventiviteit speelde al voor New Order een grote rol binnen Joy Division.
Bij het legendarische platenlabel van Joy Division and New Order, Factory, van de evenzeer legendarische Tony Wilson, zien we meer van Bernard Sumners artistieke en esthetische gaven: dit label is mede beroemd om zijn albumhoezen en Tony Wilson gunt zijn artiesten grote vrijheid hoezen zelf te ontwikkelen. ‘De katholieke Kerk biedt haar gelovigen toch ook geen wijn aan in muf aardewerk?’, aldus Wilson. ‘Onze opdracht is een heilige en we willen mooie muziek en verpakking aanbieden’.
New Order staat, wat men er verder ook van denkt, in ieder geval tot 1992, het jaar dat Factory omvalt, bekend om zijn baanbrekende, strak vormgegeven albumhoezen. De verzamelaar Substance uit 1987 is dan ook uiterlijk gezien een klassieker. Het is niet zo dat Sumner alle hoezen zelf ontwerpt, maar het getuigt er wel van dat hij een duidelijke artistieke visie heeft, ook op zaken naast de muziek. New Order is een commercieel succesvolle band met veel hits, maar heeft dat succes in grote mate afgedwongen met eigenzinnige keuzes die creativiteit en diversiteit stellen boven een puur commerciële benadering. De band behoudt altijd zijn identiteit.
Maar vanzelfsprekend liggen Sumners grote verdiensten op het gebied van de muziek. Hij is een van de belangrijkste en invloedrijkste figuren uit de Britse popmuziek. Hij schrijft baanbrekende singles als Everything’s gone green, Temptation, Blue Monday, Thieves Like Us, die de Britse popmuziek (en wereldwijd) tot op de dag van vandaag beïnvloed hebben door de typische mix van rock en elektronica. En dat terwijl hij in de voetsporen moet treden van een man waarvan de reputatie tot werkelijk mythische proporties is opgeblazen en die voor heilig verklaard is.
En hij doet dat onwillig, begrijpelijk als men moet opboksen tegen een icoon als Ian Curtis. New Order hikt tegen een loodzware erfenis aan, zo lijkt het althans. Drie jonge mensen geconfronteerd met de zelfmoord van hun legendarische frontman, hoe kan dat nu een succes worden? Op dat moment hebben ze amper twee platen gemaakt en weinig ervaring met de muziekindustrie. Als de muzikale lijn van Joy Division wordt doorgetrokken, dan zullen ze beschuldigd worden van voortborduren op Ian Curtis’ lauweren en gebrek aan creativiteit. Bij het inslaan van een andere muzikale richting lopen ze het risico belachelijk gemaakt te worden.
Op het eerste album van New Order, Movement, is dat conflict goed voelbaar. De onheilszwangere doem van Joy Division hangt als het zwaard van Damocles boven de band. Het klinkt op het eerste oog als het ‘derde album’ van Joy Division. De typische bogen in de synthesizers en het gitaarspel zijn er nog, mede omdat producer Martin Hannett nog aan de knoppen zit. Hij creëerde het ‘onwereldse’ ijle en onheilspellende geluid van Joy Division dat wrang en afstandelijk klinkt. Dichtvallende deuren, brekend glas, zo klinkt het, en de echo en galm, allemaal elementen die Hannett gebruikt om de spaarzame instrumentatie van Joy Division op te vullen. En die elementen zijn nog rijkelijk aanwezig op Movement.
Maar er zijn ook opmerkelijke verschillen: het experimenteren met technologie, nog in de kinderschoenen toen, en het gebruik van synthesizers. Zij dienen nu meer om de melodie en richting van een nummer te bepalen, dan louter voor een tegendraads effect te zorgen. Er is sprake van meer afzonderlijke ritmes en de songs kennen meer tempowisselingen. Bovendien lijken ze ‘vloeiender’ en de gitaarpartijen zijn voller geproduceerd.
Sumner heeft grote moeite als zanger zijn stempel te drukken op de plaat en is duidelijk zoekende. Het ontbreekt hem aan vertrouwen en hij doet krampachtig een poging Curtis te imiteren, zowel in de zang als in de teksten. Toch heeft Movement een aantal sterke momenten, omdat Sumners schrijverstalent allengs begint door te sijpelen. Hij heeft meer oog voor de structuur van een nummer en begint Hannetts ‘tovenarij’ met techniek en geluiden steeds beter te begrijpen. Als de introductie van een nieuwe band is het album een mislukking, maar het levert een aantal sterke nummer op die de kiemen in zich dragen van een nieuw eigen geluid.
Met Power, Corruption and Lies vindt New Order zijn eigen stijl en ontstaat die onmiskenbare onweerstaanbare combinatie van rock en elektronica. Het is het album dat mij ‘bekeerde’ en tot op heden een van mijn favoriete platen. Ik herinner mij dat ik lang moest wennen aan de opbouw van de nummers. Die is onorthodox en vergt geduld. Het is ook bijzonder naar een band te luisteren waar de bas de boventoon voert en de gitaar verdringt als leidend instrument. Age Of Consent, het openingsnummer van het album, is eigenlijk een baspartij waarbij de synthesizers en gitaar volgen.
Geen band, hier spreekt de fan, slaagt erin een traditioneel instrument zo te combineren met elektronisch geluid. Het samenspel tussen bas en synthesizers is naadloos en verklaart voor een groot gedeelte de blijvende invloed van New Order. Ondanks dat de techniek voortdurend voorschrijdt en sommige van hun nummers verouderd klinken, is de stijl tijdloos. New Order kan met simpele melodielijnen direct in het hart treffen en rekent voorgoed af met de mythe dat ‘synthpop’ een modegril is en smaak- en emotieloos zou zijn.
De hoge ‘huilende’ bas van Peter Hook drijft het album voort en zijn baslijnen zijn het kloppende hart van de band. Het is een essentieel onderdeel van de New Order-sound en onmiddellijk herkenbaar. ‘Hooky’ is geen virtuoze muzikant, hoe kan het ook anders bij een postpunkband, maar hij heeft een volstrekt unieke stijl, melodieus en monumentaal tegelijk. Veel van mijn liefde voor deze band hangt samen met zijn manier van spelen. Zijn vertrek uit de band was pijnlijk voor mij als fan.
Maar is het vertrek van Peter Hook schadelijk voor New Order, het compositorische hart van de band is en blijft Bernard Sumner. Zijn songarrangementen geven Hooky de kans te excelleren. Hook vult de ruimtes die Sumner creëert geniaal op, maar Sumner is de architect van het bouwwerk. New Order zonder Peter Hook is een forse aderlating, Peter Hook zonder New Order levert alleen matige muziek op die zelfs door zijn eigen baslijnen niet gered kan worden. Als soloartiest vind ik hem niet te pruimen en dat vindt hij zelf blijkbaar ook door bijna uitsluitend Joy Division en New Order-nummers te spelen tijdens optredens met zijn band. Songs schrijven is niet zijn grootste talent, wat dat betreft kan hij beter boeken schrijven…Sorry, ik hou van Hooky, maar dit moest ik toch zeggen.
Ten tijde van het uitkomen van Power, Corruption and Lies heeft New Order in Amerika gespeeld, een grote hit gehad met Blue Monday en straalt de band zelfvertrouwen uit. De toon van de muziek op Power, Corruption and Lies is ontegenzeggelijk lichtvoetiger, maar het is geen ‘vrolijk’ album, zoals hierboven is aangehaald. Zeker, de nummers kennen minder dramatische overgangen en de sfeer is kalmer. Er is meer nadruk op structuur dan op de toon van de muziek. Gillian Gilbert, vriendin (nu echtgenote) van de drummer Stephen Morris, is bij de band gekomen en haar orkestratie van de synthesizers zorgt voor ‘zachtere’ begeleidende tonen in plaats van de verontrustende dwarse geluiden die Hannett te voorschijn toverde. Vervolgens bouwt Sumner daaromheen een ingenieus arrangement met een stampende beat. Dat patroon verleent Sumner grote artistieke vrijheden die sprankelende aantrekkelijke nummers opleveren, maar waarbij ruimte blijft voor experiment en weerbarstigheid.
Nummers als We All Stand en Ultraviolence hebben veel onderhuidse en dreigende spanning die een beklemmende toon oproepen terwijl de muziek luchtig lijkt. Dit is een kenmerkend element van New Order: vaak dansbare vrolijk klinkende muziek die tegelijkertijd melancholisch en meewarig stemt. We hebben al gezien dat Sumner in zijn teksten niet veel te vertellen lijkt te hebben, maar de luisteraar toch vaak op het verkeerde been zet. De presentatie van de band is esthetisch gezien beslist anders dan bij vele andere popgroepen en dit is een doelbewuste keuze. Het ‘ademt’ een artistieke visie.
Hoogtepunten van het album zijn Your Silent Face en mijn persoonlijke favoriete nummer van New Order: Leave Me Alone. Dat is eigenlijk niet terecht, omdat Leave Me Alone een tamelijk conventioneel nummer is zonder synthesizers en daarmee niet kenmerkend voor New Order. Het is bas en gitaar met Stephen Morris’ karakteristieke ‘robotachtige’ drumwerk dat het nummer een enorme kracht verleent. Maar het is een Bernard Sumner-compositie ten voeten uit: hij bedenkt een simpele maar o zo mooie melodieuze gitaarlijn die zijn kwetsbare onzekere zang het beste doet uitkomen.
Sumner is geen geboren zanger, noch blinkt hij uit in precies en technisch onderlegd gitaarspel. Hij kan amper een gitaar vasthouden, desalniettemin heeft hij een aantal intrigerende klassieke gitaarlicks en riffs achter zijn naam staan, zowel bij Joy Division als bij New Order. In dat opzicht is hij een voortreffelijke gitarist. Johnny Marr, benadigd gitarist van The Smiths en later Sumners compagnon in Electronic, zegt het zo: ‘Bernard speelt eenvoudig, maar vaak heb ik uren nodig te begrijpen wat hij precies speelt. Zijn ideeën zijn uniek en daarom onnavolgbaar.’ Zelfs Peter Hook, met al zijn aversie tegen Sumner, noemt hem een groot gitarist die de lat voor zichzelf hoog legt. ‘Dagenlang zoek Bernard naar de juiste gitaarlijn, hij is wat betreft zijn gitaarspel een perfectionist, een ware componist’.
Your Silent Face bevat alle ingrediënten die New Order uniek maken: een simpele doeltreffende melodie, zorgvuldig georkestreerd door Gillian. Het is een melodie die ontroert, nimmer verveelt en het nummer voortstuwt. Als tegenwicht speelt Peter Hook speelt een agressievere ‘lead’ baslijn waaromheen Sumner met zijn gitaarspel accenten legt. Sumners arrangement is simpel, maar intrigeert mateloos en tegen het einde van het nummer komen synthesizers, bas en gitaar vloeiend bij elkaar. Het bezorgt de luisteraar een doorleefd gevoel waarbij afwisselend euforie en gelatenheid om voorrang strijden. We hebben het over popmuziek, maar het combineert schoonheid met inventiviteit. Sumners tekst is cryptisch, maar ontlaadt zich in een hevig moment: You’ve caught me at a bad time/ So why don’t you piss off?’ De verwarring en ontreddering slaan toe, op een wijze die Lou Reed en Neil Young hadden kunnen bedenken. Op typische wijze koppelt het nummer een opbeurend thema aan duistere, zelfs sinistere elementen. Hoezo is synthpop gevoelloos en leeg? New Order vermengt een vorm van futurisme met ‘postindustriële’ romantiek.
Voortgekomen uit een legende is New Order nu zelf een begrip. De schrijver Irvine Welsh (Trainspotting) beschrijft ze als een ‘culturele begeleider’ door de Britse geschiedenis van de laatste decennia. Iedereen associeert een voor hem of haar onderscheidend moment met een nummer van New Order. En dat is een formidabele prestatie die voor het grootste gedeelte op het conto geschreven mag worden van Bernard Sumner. Hij geeft de band een sound die vernieuwend is en de grens tussen rock en dance voorgoed doet verdwijnen. Hij speelt in twee bands die allebei op hun eigen wijze vernieuwend zijn en hun tijd en omgeving veranderd hebben. Dat is weinig muzikanten gegeven en getuigenis van zijn immense talent als artiest.
Sumner is geen flamboyante, tot de verbeelding sprekende persoonlijkheid en heeft bij lange na niet het magische aura en charisma dat Ian Curtis had. Hij is de aardige wat stille jongen uit de buurt die een band begint en beroemd wordt. Maar als vernieuwer, componist en songschrijver behoort Bernard Sumner net zoals zijn illustere voorganger bij Joy Division tot de grootsten van de Britse popmuziek.
0