Zeg niet dat het prettige of memorabele tijden waren, zegt Jaz Coleman, voorman van Killing Joke, ik vond er eerlijk gezegd geen barst aan. They fuckin’ sucked!
Coleman spreekt over 1979 en 1980, de begindagen van de band die later door Metallica, Jane’s Addiction, Nine Inch Nails, Ministry en Tool als inspiratiebron genoemd zou worden. En natuurlijk is er Kurt Cobain, die als kleine jongen fanmail schreef aan Killing Joke. En met de riff in Come as You Are dicht zou aanschuren tegen Kevin ‘Geordie’ Walkers monumentale riff in Eigthies. Het zou zelfs uitlopen op een rechtzaak, die herroepen werd na de zelfmoord van Cobain. Dave Grohl en Jaz Coleman zouden later goede vrienden worden, Grohl werkte zelfs mee op Killing Jokes tweede naar zichzelf genoemde album uit 2003. Een album dat de band ziet als een van hun besten en veel weerklank vond onder recensenten.
We moeten niet vergeten dat de Koude Oorlog een angstaanjagende en onderdrukkende tijd was. Iedere dag kon de laatste zijn en onze muziek was een manier met deze dreiging om te gaan. Ons uitgangspunt was de voortreffelijke schoonheid van het atoomtijdperk te tonen in vorm, stijl en geluid.
James Hetfield noemde hem zijn favoriete zanger. Ongetwijfeld is Jaz Coleman een van de meest charismatische en raadselachtige voormannen uit de geschiedenis van de popmuziek. Een man van vele talenten ook, zo heeft hij een graad in de musicologie, gehaald aan de universiteit van Leipzig, in de voormalige DDR. Hij werd klassiek componist en maakte klassieke bewerkingen van nummers van The Rolling Stones en Pink Floyd. Hij richtte een occulte kerk op in Nieuw-Zeeland en wijdde zichzelf als priester. Hij vluchtte in 1982 naar IJsland om op het einde der tijden te wachten. Andere bandleden zouden hem volgen naar IJsland. In 2017 verdween hij ook voor enige tijd en dook weer op in de West-Sahara.
Hij staat bekend om zijn manische, obsessieve voordracht, waarbij zijn stem laveert tussen hoog gevoelig en woest brullend. Als je hem bezig ziet, heb je het gevoel een mysterieuze en gevaarlijke wereld te betreden, maar daarnaast is die wereld interessanter en veelzijdiger dan de gruwelijke kale werkelijkheid van de Koude Oorlog. Zo is Coleman de ideale zanger voor een band die zich plaatst tussen vele stijlen en genres. Killing Joke heeft vele paden verkend, waarvan er genoeg doodliepen, maar altijd wist te band zich te vernieuwen en relevant te blijven.
Kenmerkend is ook hun hang naar onafhankelijkheid. Vlak voor het uitbrengen van de debuut-EP richtten ze hun eigen platenmaatschappij op: Malicious Damage. Nu is dat vrij normaal, stelt Coleman, in het tijdperk van internet en social media, dat bands de controle houden over hun eigen producten, maar toen was dat een compleet ander verhaal.
Jeremy ‘Jaz’ Coleman is de zoon van een Engelse vader en een Bengaalse moeder. Als kind is hij muzikaal hoogbegaafd en studeert hij viool en piano aan het Cheltenham College. Tot zijn zeventiende zingt hij in verschillende koren die optreden in kathedralen. Naast zijn studie in Leipzig schrijft hij in Caïro een scriptie over de Arabische kwarttoonverdeling. Coleman is dus muzikaal voortreffelijk onderlegd; daar hebben we geen weet van als we hem Love Like Blood horen zingen. Later horen we op albums als Extremities, Dirt and Various Repressed Emotions en Pandemonium hoe Coleman uit zijn muzikale kennis put om de klanken van Killing Joke te verrijken met invloeden uit de Oosterse en Arabische wereld.
Als hij in 1982 in IJsland op de nucleaire holocaust zit te wachten, besluit hij zijn klassieke muziekstudies weer te hervatten. En dat doet hij met succes. Hij heeft ondertussen gewerkt met sommige van de belangrijkste orkesten in de wereld en wordt door de Duitse dirigent Klaus Tennstedt omschreven als de ‘nieuwe Mahler’. En daar houdt het niet op: Coleman heeft Tsjechische folkmuziek gemaakt, Arabische muziek en zelfs een symfonie geschreven voor Maori-koren. Andere bandleden zoals Georgie en Youth zullen hem later volgen naar IJsland, waar ze samenwerken met de band Theyr aan het album… dat in veel opzichten schatplichtig is aan Killing Joke.
Zoals gezegd, Killing Joke valt niet vast te pinnen op een genre. Hun gelijknamige debuutalbum uit 1980, met die wonderbaarlijke mengeling van reggae, punk, synthesizerpop en heavy metal, is verplichte kost in goth-kringen. Het uit 2005 stammende Hosannas from the Basements of Hell kreeg zeldzaam goede recensies vanuit de metalwereld. Nighttime uit 1985, met de wereldhit Love Like Blood, is een onmisbaar hoofdstuk uit de geschiedenis van new wave en postpunk. What’s THIS for…uit 1981 legt de basis voor wat later industrial ging heten en de structuren van die plaat kunnen we terughoren bij Ministry, Godflesh en Prong. Brighter than a Thousand Suns uit 1986 weerspiegelt de tijdsgeest, waarbij synthesizers de gitaren verdringen uit de hitlijsten, en toont aan dat de band zich voortreffelijk thuis voelt in een pop- en dance-omgeving.
Maar Geordie’s scherpe dissonante akkoorden blijven de toon zetten en vormen bij tijd en wijle een perfect paar met de synthesizerbogen. ‘Big Paul’ Fergusons drumpartijen en percussie zijn baanbrekend, geen band weet zo effectief tribale ritmes te combineren met poparrangementen. Niets voor niets noemt men Killing Joke ‘ritmemeesters’. De naam van de band doet weinig wenkbrauwen fronzen bij het grote publiek, maar hun invloed strekt zich onmiskenbaar uit over zulke diverse genres als dance, postpunk, metal en industrial.
De band begint in 1978, als Jaz Coleman en Paul Ferguson elkaar leren kennen. Ferguson speelt op dat moment in The Matt Stagger Band. Coleman komt kort bij deze band en al snel besluiten Ferguson en Coleman hun eigen band op te richten. De naam ‘Killing Joke’ ontlenen ze aan een sketch van Monty Python, waarin een Engelse uitvinder tijdens de Tweede Wereldoorlog het ultieme massavernietigingswapen bedenkt: een grap die iedereen die hem hoort, doet sterven van het lachen.
Zij delen een flat in de Londense wijk Notting Hill, toen min of meer een achterbuurt, nu een yuppenwijk. Coleman en Ferguson betaalde in die tijd ongeveer euro 30,- voor een appartement per maand, nu liggen de prijzen er rond de euro 3000,- per maand. Kevin Walker sluit zich aan en Martin ‘Youth’ Glover wordt als bassist gerekruteerd uit de band. Youth had gespeeld in een band die geleid werd door de broer van Johnny Lydon (Rotten) uit The Sex Pistols.
Notting Hill was gewild bij bands, er waren veel oefenruimtes en de buurt had een artistieke uitstraling. Zelfs grote namen als The Stones en Pink Floyd gingen daar repeteren.
Na het formeren neemt de band de EP Turn to Red op. De toenmalige vriendin van Coleman financiert de opnames van de drie nummers op de EP. De nummers kenmerken zich door een sterke invloed van dub, een stroming binnen de reggae, en de ritmische patronen van groepen als The Wire. Maar Are You Receiving is een vingerwijzing naar de toekomst: de bijna mechanische repeterende gitaren van Geordie en de gedragen voordracht van Coleman steken hier voor het eerst op kenmerkende wijze de kop op.
Volgens Coleman zijn twee ‘Johns’ cruciaal geweest voor het bekend worden van Killing Joke: John Peel, de legendarische BBC-deejay, die talloze indie- en postpunkacts zou introduceren bij het publiek, en John Lydon van Public Imagine Ltd. (PIL), de band die Lydon begon na The Sex Pistols. John Lydon kende Youth persoonlijk en was volgens Coleman een groot fan van Killing Joke. Lydon introduceerde Coleman bij John Peel, zij gingen op de trappen staan voor het BBC-gebouw en overhandigen Peel de EP Turn to Red. Peel dacht in eerste instantie dat het om een grap ging en dat de Killing Joke-bandleden bij Lydons nieuwe band hoorden. Peel was onder de indruk van de EP en gaf Killing Joke een mogelijkheid voor een sessie. In totaal zou Killing Joke tussen 1979 en 1984 vijf Peel-sessies opnemen.
Tien weken na onze oprichting, dankzij Peel, waren we een al een bekende band en was ons eerste echte optreden al uitverkocht. Ik vond The Sex Pistols niets aan, ze waren eigenlijk een boy band, een truc van Malcom McLaren, maar PIL was muzikaal heel interessant, ze deden veel dezelfde dingen met ritmes en songstructuren zoals wij, dat heeft ons vergaand beïnvloed.
Tot de dag van vandaag beschouwt Coleman Closer van Joy Division als een van zijn favoriete platen.
Die plaat is zo belangrijk, niets klinkt zo. De productie van Martin Hannett is uniek in alle opzichten. We hebben samen met Joy Division opgetreden. Ian Curtis was een man vol liefde en poëzie. Toen ik naar Oost-Duitsland reed, draaide ik altijd Closer. Een beter decor is niet denkbaar, ik rijd een land waarin SS-20-raketten op Engeland gericht staan. De wanhoop en gekte van onze tijd kwam zo het beste naar voren.
Naar eigen zeggen kan Coleman uitstekend opschieten met Peter Hook, toen bassist van Joy Division. In de jaren negentig van de vorige eeuw zou er sprake van zijn geweest dat Hook bij Killing Joke zou gaan spelen. Bij Hook thuis zouden hij en Coleman een aantal nummers hebben opgenomen, die volgens Coleman doen denken aan de begindagen van zowel Killing Joke als Joy Division. Er is, zover ik weet, nooit enig materiaal verschenen van deze samenwerking, maar Colemans opmerkingen maken nieuwsgierig naar hoe dat materiaal zou klinken.
Coleman, als opgeleid en productief klassiek componist, noemt Richard Wagner als een favoriete componist. De hele band houdt van Wagner, zegt hij. Als Von Karajan Richard Wagner dirigeerde in Berlijn, vlogen we er met de band altijd naar toe om de uitvoering te zien. Wagner heeft Killing Joke in zoverre beïnvloed dat wij net zoals hij gebruikmaken van repeterende akkoorden die langzaam in elkaar overvloeien. Daarnaast is Wagner een goed voorbeeld hoe geniale muziek het kwaad kan bevorderen, aldus Coleman. Killing Joke wil ook daarop wijzen, als het kwaad wordt uitgedaagd, kunnen er mooie creatieve ideeën ontstaan.
Opvallend zijn de apocalyptische teksten, Coleman heeft duidelijk weinig op met de wereld om hem heen. Een perfecte omschrijving van het atoomtijdperk waarbij het ieder moment voorbij kan zijn. Killing Joke is een van de eerste band die klimaatverandering en milieuverontreiniging als thema’s oppakt. Coleman zal altijd sombere en boze teksten blijven schrijven. De mensheid is verloren en Coleman ziet alleen in kunstuitingen een uitweg. Als het hem te veel neemt, vlucht hij naar barre en ver weg gelegen oorden als IJsland.
In 2015 tijdens een interview formuleert Coleman nog eens een keer de uitgangspunten van de band:
we hadden revolutionaire ideeën over muziek, we wilden geen gitaarsolo’s, maar dat kwam ook voort uit de punk. We wilden ritme terug in onze muziek, de Kerk heeft ritme uit onze muziek gehaald. We werden ook samengebonden door een afkeer van religie en daarmee bedoel ik alle religies. De belangrijkste monotheïstische godsdiensten in de wereld, christendom, jodendom en islam, zijn allemaal apocalyptisch van aard, we moesten dat denken doorbreken. Marxisme haat ik nog het meest, dat levert ook niets op.
Coleman voegt daaraan toe dat het kapitalisme ook uitgewoed is: er valt niets meer te vermarkten en de aarde is uitgeput. Zelf wijst hij het gebruik van iphones en computers af. Dat ontneemt ons wat ons mensen maakt: persoonlijk contact en verbinding met natuur en dier. Voor Coleman is The Wait het werkelijke begin van de band. Het gebruik van synthesizers begint hij te zien als het maken van een bijzondere achtergrondsfeer in plaats van dat zij de belangrijkste melodiedragers zijn, zoals in die tijd gebruikelijk was.
Daar is waar de Killing Joke- signature-sound en de voornaamste thematiek is ontstaan. De tekst gaat over uitzichtloosheid van het menselijke bestaan. Dat was voor een jongen die net zijn tienerjaren afsluit een ontluisterende ervaring.
Volgens Youth is Killing Joke geen sombere band, ook niet in de beginjaren.
We geloven nog steeds dat de Apocalyps gaat komen, maar meer in de betekenis van een nieuw begin. De wereld en de mensen zijn aan het veranderen en Killing Joke bezingt ook dat aspect. En er zit veel zware humor in onze muziek, echt Brits.
Killing Joke vindt met Brighter Than a Thousand Suns niet het gewenste commerciële succes, althans niet in de optiek van de platenmaatschappij. In 1988 verschijnt Outside the Gate, waarop we een verwaterde versie van Killing Joke horen. Coleman brult niet meer, maar lijkt meer op een crooner. Sommigen stellen dat hij probeert Freddy Mercury te verenigen met David Bowie. De synthesizers staan op de voorgrond en leggen niet langer onheilspellende accenten. De monumentale dissonante riffs van Geordie hebben plaatsgemaakt voor akkoorden met een heel licht new wave-sausje. Experiment en weerbarstigheid zijn ingeruild voor pogingen een soort progpop te schrijven. Al klinkt het logisch dat een klassiek en productief componist als Coleman zich beweegt richting prog en symfonisch. Maar het onheilspellende en de stemmigheid maakten Killing Joke zo uniek en dat is op Outside the Gate verdwenen. De oerinstincten zijn beteugeld en de scherpe randjes definitief weggevijld.
Colemans teksten zijn loodzwaar als altijd en politiek geladen, maar het contrast met de muzikale verpakking zorgt ervoor dat zijn boodschap nauwelijks overkomt. Paul Ferguson wordt tijdens de opnames vervangen door een studiomuzikant. Paul Raven werkt wel mee aan de plaat, maar vraagt de platenmaatschappij zijn naam niet te plaatsen op het album. Hij wil er niet mee geassocieerd worden. Ferguson heeft later gesuggereerd dat Outside the Gate een soloproject van Coleman was en dat de naam van de band erop moest vanwege financiële en commerciële redenen. Raven en hij hebben niets voor het album geschreven, stelt Ferguson.
Er volgt een periode van stilte waarna in 1993 Extremities, Dirt and Various Repressed Emotions verschijnt. Dat album begeeft zich nadrukkelijk op zwaarder terrein. De plaat is sfeerrijk, stemmig en snoeihard, een typische Killing Joke-plaat. De teksten getuigen van anti-Amerikanisme. Coleman zegt in een interview dat ‘er veel aardige mensen in dat land zijn’ en hij er graag komt, maar dat de grip van Amerika op de wereld hem met afschuw doet vervullen. Amerika dwingt ons hedonisme en eindeloos consumentisme op, terwijl ze op cultureel gebied niets hebben bijgedragen, aldus Coleman. Als de interviewer hem vervolgens wijst op de vele grootse culturele en artistieke prestaties op het gebied van wetenschap, film, muziek en kunst uit Amerika, haalt Coleman ongeïnteresseerd zijn schouders op. Ze hebben niets van blijvende waarde neergezet, blijft hij volhouden.
De koers die Killing Joke kiest op Extremities, Dirt and Various Repressed Emotions, is tot op de dag vandaag bepalend gebleven. En na 2003, het jaar van hun tweede naar zichzelf vernoemde album, met nog grote verbetenheid voortgezet. Op Pandemonium kiest Geordie voor een tuning en akkoordenbenadering die lijkt op metal: de riffs zijn droger en strakker en hebben minder de kenmerkende galm en reverb van zijn vroegere werk. Gelukkig behoudt hij oog voor ontsporende akkoorden en de typische tegendraadse hoge tonen blijven hoorbaar in zijn spel. Op het podium valt op hoe laconiek en ontspannen Geordie speelt: je kunt de scherpte en overgangen van zijn spel niet koppelen aan zijn handelingen, het is alsof ergens een band wordt afgespeeld en hij maar wat playbackt.
Coleman stelt dat Geordies stijl onder zijn invloed als klassiek componist staat. Killing Joke kent in zijn akkoordenprogressies en arrangementen veel klassieke elementen, zegt Coleman, en is daarmee uniek in de popwereld. Er blijven uitstapjes naar dance en soms spelen synthesizers de hoofdrol, maar de woede en intensiteit blijven voelbaar. Coleman kan uitstekend ‘clean’ zingen, maar kiest er vaak voor te brullen. In verschillende nummers gaat hij van clean naar brullend en weer terug. Dit irriteert vele recensenten, die daarom sterke albums als Pandemonium en Killing Joke 2003 lage waarderingen geven.
De grote status die Killing Joke nu bezit, wordt nog eens bevestigd door het feit dat Tool besluit hen te kiezen voor een tour door Noord-Amerika in 2019. Zanger Maynard James Keenan zegt beïnvloed te zijn door de vroege wijze van zingen door Coleman en diens maniakale voordracht. De arrangementen zijn ook volstrekt uniek, zegt drummer Danny Carey van Tool, die het gebruik van percussie door Big Paul Ferguson bewondert. Carey en Coleman delen ook een voorliefde voor metafysica.
In 2022 zal Killing Joke optreden op Graspop Metal Meeting in België. Dat ze op een metalfestival spelen, is wederom een bewijs ervan hoe Killing Joke moeiteloos genregrenzen overschrijdt. Liefhebbers van punk, postpunk, industrial, new wave, synthpop en metal delen hun liefde voor deze band die al veertig jaar voor opwindende en baanbrekende muziek zorgt.
0